Herforingjaráðskort
Type of resources
Available actions
Topics
Keywords
Contact for the resource
Provided by
Formats
Update frequencies
status
Scale
-
Nú hafa Náttúrufræðistofnun útbúið vefkort með því að staðsetja og klippa saman hin svokölluðu Herforingjaráðskort. Eftirfarandi lýsing á Herforingjaráðskortum er tekin af vef Landsbókasafns: Á síðasta áratug 19. aldar varð dönskum yfirvöldum ljóst að þau kort sem til voru af Íslandi stæðust ekki þær kröfur sem gera þyrfti í samfélagi þess tíma. Bestu kort af Íslandi sem buðust voru í stórum dráttum byggð á strandmælingum danska sjóhersins sem fram fóru á árunum 1801-1818 annars vegar og hins vegar á kortum Björns Gunnlaugssonar sem byggð voru á fyrrnefndum strandmælingum og eigin mælingum Björns á árunum 1831-1843. Á fjárlögum 1899 voru veittar 5000 krónur og skyldi hefja nýjar þríhyrninga- og strandmælingar á Reykjanesi. Árið 1900 var gefin út í Danmörku tilskipun um að sendur skyldi leiðangur til Íslands til að mæla hér grunnlínu og hnattstöðu. Síðan var ætlunin að mæla þríhyrninganet út frá nýju grunnlínunni. Hingað voru sendir danskir liðsforingjar og sumarið 1900 var unnin ýmis undirbúningsvinna. Árið 1902 höfðu fjárveitingar verið auknar svo að rétt þótti að hefjast handa. Byrjað var á Hornafirði og mælt vestur ströndina og um lágsveitir Suðurlands en uppsveitum og hálendi frestað. Verkinu var svo haldið áfram tvö næstu árin en féll niður 1905 vegna fjárskorts og annarra anna hjá Landmælingadeild danska herforingjaráðsins (Generalstabens topografiske Afdeling) er tókst verkið á hendur. Eftir eins árs bið var þráðurinn tekinn upp að nýju enda bættist nú við fjárstyrkur úr ríkissjóði Dana. Á árunum 1906-1914 var unnið öll sumur, nema 1909, þegar ekkert var aðhafst. Var þá lokið byggðamælingum sunnanlands og mælt um Vesturland, norður og austur um Húnaflóa. Árangurinn var 117 kortblöð af þriðjungi landsins, suður- og vesturhluta, í mælikvarða 1:50.000 (auk nokkurra sérkorta af afmörkuðum svæðum). Þau eru gjarnan nefnd herforingjaráðskortin í höfuðið á þeim sem stóðu fyrir gerð þeirra.
-
Upp úr aldamótunum 1900 var lagður grunnur að þeim mælingum hér á landi sem stór hluti korta af Íslandi hefur byggst á til þessa. Danska hermálaráðuneytið gaf út tilskipun til landmælingadeildar herforingjaráðsins um að leggja grundvöll að nýjum landmælingum og kortagerð á Íslandi. Þetta mikla verkefni stóð yfir í 27 sumur á árunum 1900 til 1940, þar með talinn allur undirbúningur. Í þessari Bæjarteikningaskrá eru sérmælingar og gerð uppdrátta af íslenskum bæjum, þéttbýlissvæðum og þorpum. Gerð uppdráttanna fór fram á tímabilinu 1902-1920. Númerin í flokki uppdrátta af bæjum og þéttbýlum eru þannig byggð upp (dæmi B27L001) að fyrsti stafurinn, B, táknar uppdrátt af bæ eða þéttbýli, annar og þriðji stafurinn (27) tákna kortnúmer í Atlaskortaflokki 1:100 000, staðsetningu bæja eða þéttbýla. Fjórði stafur, L, táknar að teikningin er í lit, ef stafurinn S væri í stað L táknaði hann svart/hvítt ljósrit. Síðustu þrír stafirnir (001) eru raðnúmer teikninganna. Að Atlaskorta gerðinni stóðu 70 landmælinga- og kortagerðarmenn og um það bil 300 aðstoðarmenn, íslenskir og danskir. Árið 1928 var danska landmælingastofnunin Geodætisk Institut stofnuð og leysti hún herforingjaráðið af hólmi með Íslandsmælingarnar. Í lok Heimsstyrjaldarinnar síðari höfðu Danir, á grundvelli framangreindra mælinga, gefið út Atlaskort í mælikvarða 1:100 000, alls 87 kort sem þekja allt landið. Í teikningaskránni eru vinnuteikningar, uppistaðan í gerð Atlaskortanna sem Danir afhentu Íslendingum til eignar. Hægt er að sjá staðsetningar teikninganna, skoða teikningarnar sjálfar og ná í þær í Kortasjá Náttúrufræðistofnun, þar sem hægt er að velja lag sem heiti Söguleg kort Dana. Sjá slóð hér fyrir neðan. Einnig er hægt að sjá staðsetningar teikninganna, skoða teikningarnar sjálfar og ná í þær í Landupplýsingagátt, þar sem hægt er að velja lag sem heiti Söguleg kort Dana. Sjá slóð hér fyrir neðan.